Ηγέτης – λαός – οργάνωση
Του Μάρκου Χαρίτου
Ο χαρακτήρας του μηνύματος των εκλογών έχει ήδη δεχθεί πλήθος ερμηνειών και θα μεθερμηνευτεί οριστικά στο φως των εθνικών εκλογών του Ιουλίου, όμως το πρόβλημα παραμένει, σαν χώρα έχουμε μια εμφανή ανάγκη για την παρουσία ισχυρών προσωπικοτήτων που εμπνέουν και καθοδηγούν τον λαό, ο οποίος εμφανίζεται οργανωτικά και θεσμικά ασπόνδυλος και κατακερματισμένος, ιδιαίτερα μετά την κρίση. Η ανάγκη αυτή αφορά περισσότερο τον Δήμο πάρα την άρχουσα Ολιγαρχία ή τα πολιτικά της παρακολουθήματα, καθότι έχει μακροχρόνια εθιστεί να ζει στο πλαίσιο ενός οικοσυστήματος που διαχρονικά επικαθορίζεται από ισχυρότερους εξωγενείς παράγοντες.
Η ανάγκη αυτή, για ισχυρές πατερναλιστικές ηγετικές μορφές, που λειτουργούν και ως πυρήνες οργανωτικής συσσωμάτωσης των λαϊκών στρωμάτων μπορεί να εξηγηθεί με διάφορους τρόπους.
Από την μία πλευρά μπορεί να αναχθεί στην δομική αδράνεια του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, αδράνεια που διαφυλάσσεται και αναπαράγεται από μία άρχουσα ολιγαρχία που δεν επιθυμεί πρωτίστως την κυριαρχία επί του εθνικού χώρου, όσο την επικυριαρχία επί του λαού.
Από την άλλη εύκολα διαπιστώνεται η απουσία σταθερών δομών και μια διαρκής ρευστότητα στον κοινωνικό χώρο του Δήμου ή του λαού με πιο κοινότυπους όρους. Τα αίτια πολλά, εμπλοκή σε μείζονες ή περιφερειακές πολεμικές συγκρούσεις, εθνικές καταστροφές, προσφυγιά, αλλεπάλληλα μαζικά κύματα αποδημίας για οικονομικούς λόγους, γήρανση του πληθυσμού κλπ.
Το μείζον ιστορικό ερώτημα που μένει να απαντηθεί αφορά στην ανάδειξη μίας ηγεσίας που θα εκπροσωπήσει τον Δήμο, και παράλληλα την σύμπηξη ενός πολιτικού υποκειμένου που θα αποτελεί το οργανωτικό του αντίστοιχο, που θα διαπερνά, θα οργανώνει και θα κινητοποιεί τα λαϊκά στρώματα, περισσότερο με όρους ταύτισης και λιγότερο με όρους οργανωτικής επιβολής.
Μεταξύ 2012 και 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ – όταν πλέον ήταν φανερό ότι έμελλε να του αποδοθεί κορυφαίος πολιτικός ρόλος – δεν κατάφερε παρά να αναδείξει μία υποσχόμενη χαρισματική ηγεσία στο πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα, όταν στο άλλο σκέλος – στο οργανωτικό – το αποτέλεσμα ήταν και παραμένει σε δραματική αναντιστοιχία με την ιστορική συγκυρία και τις απαιτήσεις της.
Για να φωτιστεί και από άλλες πλευρές το πρόβλημα μπορούν να γίνουν κάποιες επιπλέον παρατηρήσεις:
- Σε προηγούμενο ιστορικό κύκλο, αυτόν της δεκαετίας του 1940, η αριστερά δεν κατάφερε να αναδείξει έναν ηγέτη σε αντιστοιχία με την κοπιώδη λαϊκή προσπάθεια και τον ιστορικό ρόλο που είτε διεκδίκησε, είτε της ανατέθηκε, κατάφερε όμως να χτίσει έναν ισχυρό οργανωτικό μηχανισμό διαχρονικός κληρονόμος του οποίου κατέστη το ΚΚΕ. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι ο μηχανισμός αυτός χτίστηκε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα στα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης 1941-1944, αντίθετα όταν ο Ν. Ζαχαριάδης, ως αδιαμφισβήτητος ηγέτης επέστρεψε από το Νταχάου, περισσότερο διέλυσε παρά αύξησε την ισχύ του οργανωτικού μηχανισμού.
- Στην διάρκεια του 20ου αιώνα τα λαϊκά στρώματα ταυτίστηκαν με δύο ηγετικές προσωπικότητες, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ανδρέα Παπανδρέου, γύρω από αυτές τις προσωπικότητες αναπτύχθηκαν δύο κινηματικά, χαλαρής οργανωτικής διάρθρωσης, πλατιά όσο και πολυσπερμικά, από ιδεολογικής απόψεως, οργανωτικά φαινόμενα, ο Βενιζελισμός και το ΠΑΣΟΚ. Ως κινηματικά φαινόμενα αφορούσαν και κινητοποίησαν ένα ευρύτατο λαϊκό δυναμικό, όμως δεν πρέπει να μας διαφεύγει ο μετεωρικός χαρακτήρας του ηγέτη, και οι δύο ηγέτες προσγειώθηκαν αιφνίδια στο πολιτικό σκηνικό, διαθέτοντας παράλληλα ένα αναμφισβήτητο πολιτικό διαμέτρημα με διεθνή απήχηση, που σχεδόν αυτόματα απέκτησε την ολόψυχη λαϊκή αποδοχή, χωρίς όμως να ισχύσουν πρότερες διαδικασίες σταδιακής ανάδειξης μέσα από προϋφιστάμενους οργανωτικούς μηχανισμούς.
- Η ρόλος των ηγετικών προσωπικοτήτων στις ορθόδοξες κοινωνίες έχει μία ιδιαίτερη ιστορική καταγωγή και λειτουργία. Οι ορθόδοξες κοινωνίες ηττήθηκαν και για μακρά χρονικά διαστήματα έζησαν υπό το καθεστώς που επέβαλαν νομαδικά φύλα, σε άλλες περιπτώσεις τα Ταταρομογγολικά και σε άλλες τα Τουρκικά. Η κατάκτηση αυτή επέφερε ένα είδος ευνουχισμού στις δομές και στην βούληση κυριαρχίας των αρχουσών τάξεων που επέζησαν, στο μέτρο που επέζησαν, προσαρμοζόμενες σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς υποδούλωσης, παραιτούμενες από την απαίτηση της κυριαρχίας με αντάλλαγμα την διατήρησή τους στην κορυφή την πυραμίδας του λαού στον οποίον ανήκαν.
Ο διαρκώς επανερχόμενος πατερναλιστικός ρόλος των ηγετικών προσωπικοτήτων αντισταθμίζει την αναπηρία της άρχουσας τάξης που αδυνατεί να εκφράσει και να υλοποιήσει στρατηγικές κυριαρχίας και σαν συνέπεια να ηγηθεί και να οργανώσει την κοινωνία. Λόγω αυτής της έλλειψης ο πατερναλισμός του χαρισματικού ηγέτη γίνεται ασμένως αποδεκτός, αν όχι και μανικά επιθυμητός, από τα κατώτερα στρώματα της κοινωνικής πυραμίδας.
- Αν στην Εαμική δεκαετία του 1940 η αριστερά παρήγαγε ή ενσωμάτωσε οργανωτικές δομές σε δυσαναλογία με τις στρατηγικές ικανότητες της ηγεσίας, και πάνω σε αυτές κατέκτησε σε βάθος χρόνου μια πλεονεκτική θέση στο πεδίο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης, στην τρέχουσα συγκυρία και άσχετα από την επάρκεια των ηγετικών του κύκλων, η πολυεπίπεδη οργανωτική αβελτηρία του ΣΥΡΙΖΑ και η έλλειψη εγκατεστημένων διαύλων επικοινωνίας με των λαό αποτελούν το μείζον πρόβλημα, πολύ δε περισσότερο όταν η εξοικείωση και η ενσωμάτωση, της άλλης πλευράς, με την λειτουργία και τις δομές της κρατικής μηχανής, ο βαθμός της οργανωτικής κινητοποίησης και το μέγεθος της στήριξης που λαμβάνει άμεσα ή έμμεσα από το mediaκό σύστημα είναι καταλυτικός σε βαθμό που να έχει επιτευχθεί μια ασαφής ως προς το περιεχόμενο πλην όμως υπαρκτή ιδεολογική ηγεμονία, που εμποδίζει επιπροσθέτως την σύμπηξη οργανωτικών δομών στον κοινωνικό χώρο που καταλαμβάνουν των λαϊκά στρώματα.
(Αν και ελάχιστος λόγος γίνεται, η διάλυση των οργανωτικών δομών των εργαζομένων, των αγροτών και των μικρομεσαίων στα χρόνια των μνημονίων και η παράλληλη οικονομική τους συμπίεση ήταν τεκτονικών διαστάσεων, που ολοκλήρωσε καταστροφικά την προηγηθείσα αργόσυρτη απαξίωση της συλλογικής κοινωνική δρασης).
- Μένει να αποδειχθεί αν ο Αλέξης Τσίπρας θα λειτουργήσει ως πυρήνας μίας νέας οργανωτικής συσσωμάτωσης των λαϊκών στρωμάτων ή απλώς θα εξαντλήσει τον περιορισμένο οργανωτικό δυναμισμό του ΣΥΡΙΖΑ.
Πηγή: https://www.presspublica.gr/igetis-laos-organosi/
charitosm Μάρκος Χαρίτος 