Προβλήματα συγκρότησης Μετώπου σωτηρίας
Ο Ευριπίδης Μπακιρτζής μιλάει στο Εθνικό Συμβούλιο Αντιπροσώπων του Λαού της Ελλάδας στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας τον Μάιο του 1944.
Του Μ. Χαρίτου
Η περίπτωση του ΕΑΜ αποτελεί για τα ελληνικά δεδομένα υπόδειγμα μετώπου που συγκροτήθηκε από πολιτικές δυνάμεις της κομμουνιστικής και της σοσιαλιστικής αριστεράς πάνω σε μία minimum πολιτική πλατφόρμα που επέτρεψε να συγκλίνουν οργανωτικά Έλληνες από όλο το αντιφασιστικό φάσμα, καθώς και μία κρίσιμη μάζα αξιωματικών ξεκινώντας από τους απότακτους βενιζελικούς αξιωματικούς του 1935 και φθάνοντας μέχρι τους αντιφασίστες βασιλικούς αξιωματικούς.
Ποιά ήταν τα αίτια για την επιτυχία αυτού του μετώπου;
Ας ξεκινήσουμε από τον ρόλο και την συμβολή των προσώπων που συνέβαλαν στην συγκρότηση του:
Ο Δημήτρης Γληνός με το κείμενο του Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ, συνόψισε ιδανικά μέσα σε λίγε σελίδες το εθνικοαπελευθεροτικό χαρακτήρα του Μετώπου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ούτε τις Βενιζελικές ούτε τις Μικρασιατικές του ρίζες.
Ο Άρης Βελουχιώτης ύστατη τρομερή ενσάρκωση της λαϊκού βιώματος της Ελλάδας του 1821, έδωσε σάρκα και οστά σε ένα λαϊκό αντάρτικο στρατό, κυριολεκτικά καταναλώνοντας τον ίδιο του τον εαυτό, για να λάβει ένα τέλος ανάλογο με του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Το ξεκίνημα του Βελουχιώτη έδωσε την δυνατότητα σε προσωπικότητες όπως ο Σ. Σαράφης ή ο Ε. Μπακιρτζής να δράσουν σφραγίζοντας μια εποχή, λαμβάνοντας κι αυτοί θανάτους που πιστοποιούν ότι η ελληνική ολιγαρχία και οι πάτρωνες της ξέρουν καλά να ζυγίζουν πρόσωπα και πράγματα.
Η απουσία του Αρχηγού του ΚΚΕ – βοηθούσης και της μετριοπαθούς «αντιβασιλείας» Σιάντου – απέτρεψαν, τουλάχιστον μέχρι τον χειμώνα του 1944, τα ακραία πειράματα χάους. Μετά την επάνοδο του Ζαχαριάδη στην Ελλάδα του δόθηκε η δυνατότητα να χαράξει ένα δρόμο που τον έφερε από το 1ο γράμμα του 1940 μέχρι το όπλο παραπόδα του 1949. (Ενδεικτικό της επιπολαιότητας του ανδρός: στην πρώτη συνέντευξη του στην Ελλάδα, μετά την επιστροφή του από το Νταχάου, στις 2 Ιουνίου του 1945, στην προσπάθεια του να αποφύγει δύσκολες ερωτήσεις όσο και απαντήσεις, ανακινεί το θέμα της Ένωσης της Ελλάδος με την Κύπρο….)
Η καίρια συμβολή του ΚΚΕ στη συγκρότηση του μετώπου έχει να κάνει με την συνεισφορά ενός στιβαρού οργανωτικού πλαισίου και της σχετικής τεχνογνωσίας διαχείρισης μαζικών κινημάτων, οι εγελιανές ρίζες του μαρξισμού και το πρακτικό πνεύμα του λενινισμού έδωσαν, όπως και σε πολλές – τριτοκοσμικές χώρες – μεταπολεμικά, την στοιχειώδη βάση για την συγκρότηση σκληρών και συμπαγών οργανωτικών μορφωμάτων ικανών να ανταπεξέλθουν σε σκληρές μάχες και παρατεταμένες συγκρούσεις και σε αρκετές περιπτώσεις στάθηκαν ικανές να συγκροτήσουν κράτος που έσπασε το φαύλο κύκλο της αποικιοκρατίας.
Μια ακόμη παράμετρος επιβοηθητική στην δημιουργία και στην επιτυχία του ΕΑΜικού εγχειρήματος ήταν η σύμπτωση και η συμπόρευση του με μία συνθήκη καλλιτεχνικής και πνευματικής αναγέννησης που είχε προετοιμασθεί κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες. Μόνον οι κατάλογος των επιβατών του Ματαρόα δείχνει το μέγεθος του πνευματικού δυναμισμού της γενιάς της αντίστασης.
Το ΕΑΜ από την στιγμή του συγκροτήθηκε μπόρεσε να εκφράσει με πληρότητα την ενότητα του διεθνούς αντιφασιστικού μετώπου, μέχρι που η επικείμενη ήττα της ναζιστικής Γερμανίας άφησε να διαφανεί στον ορίζοντα το πρόσωπο του νέου δίπολου που θα κυριαρχούσε στις διεθνείς σχέσεις.
Με όρους γεωπολιτικής η νέα αντίθεση ήταν συνέχεια της παλιάς, για τις δυνάμεις της θάλασσας (Αγγλία και ΗΠΑ) ο νέος κυρίαρχος της heartland, η Σοβιετική Ένωση ήταν το ίδιο αντίπαλος όσο και η ναζιστική Γερμανία, αυτονόητα επίσης η Ελλάδα θα πέρναγε στην σφαίρα επιρροής των δυνάμεων της θάλασσας.
Το ΕΑΜ περιοριζόμενο από τα «διανοητικά όρια» και τις μονοδιάστατες προσλαμβάνουσες της ηγεμονεύουσας δύναμης, δηλαδή του ΚΚΕ, δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις αλλαγές που λάμβαναν χώρα στο διεθνές τοπίο.
Έτσι το ΕΑΜ απέτυχε στο καταληκτικό στάδιο παρότι διέθετε μία σειρά από προϋποθέσεις που σήμερα είναι άφαντες, συγκροτήθηκε πάνω στην βάση μιας ξεκάθαρης ηγεμονίας του ΚΚΕ στον χώρο της αριστεράς, στη βάση ενός διαυγούς minimum πολιτικού προγράμματος που επέτρεψε την διεμβόληση όλου του πολιτικού φάσματος, βέβαια η υποτίμηση του ζητήματος της βασιλείας έμελε εν τέλει να πληρωθεί ακριβά. Οι όροι με τους οποίους έγινε δυνατή η συγκρότηση του αντιφασιστικού μετώπου δεν προετοίμαζαν αυτονόητα για τις επερχόμενες μεταπολεμικές επιπλοκές. Η κοινωνική αλλαγή που προέκυπτε σαν το επόμενο στάδιο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, δεν θα μπορούσε ανέξοδα να παρακάμψει τις σιδηροτροχιές των διεθνών ισορροπιών που διαγράφονταν πριν ακόμη σιγήσουν τα όπλα.
Αν έλθουμε στις σημερινές συνθήκες ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές;
- Η αριστερά είναι αυτάρεσκα πολυδιασπασμένη και ζει σε ένα αυτοαναφορικό σύμπαν. ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ ακόμη και η ΔΗΜΑΡ αυτοχαρακτηρίζονται ως αριστερά. Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ και ο ΣΥΡΙΖΑ ψυχαναλύονται δημοσίως επιλέγοντας για να αποτοξινωθούν από τις μονολιθικότητες του παρελθόντος συνομοσπονδιακά οργανωτικά πρότυπα. Το ΚΚΕ όχι μόνον διαγράφοντας ακατάπαυστα και κατά παράδοση αλλά πλέον και απολύοντας, ετοιμάζεται για μία νέα διάσπαση, η μνημονιακή ΔΗΜΑΡ αποκτά τάσεις, διασπάσεις και αποχωρήσεις.
- Τα ρεύματα της ιστορικής αριστεράς, έχουν προ πολλού χάσει το τραίνο της ιδεολογικής και πολιτικής ηγεμονίας στις χώρες που η αριστερά γεννήθηκε και ανδρώθηκε, ακόμη χειρότερα ούτε επιθυμούν, ούτε προετοιμάζονται για κάτι τέτοιο. Τους αρκεί να ζουν σε ένα αυτοαναφορικό σύμπαν και ναι μεν η αυτοαναφορικότητα είναι ενδιαφέρουσα στην τέχνη, όμως στην πολιτική είναι εκδήλωση αισθητικοποίησης με όλες τις συνέπειες που αυτό φέρνει (Walter Benjamin).
- Το διεθνές περιβάλλον είναι εξαιρετικά ασταθές και δεν υπάρχουν μαυρόασπρες αντιθέσεις άρα και επιλογές. Όσο πιο περίπλοκες είναι οι διεθνείς συνθήκες τόσο περισσότερο είναι αναγκαίες οι ξεκάθαρες στρατηγικές επιλογές για να είναι δυνατή η ευέλικτη ανταπόκριση στο σύνθετο περιβάλλον, στο σημείο αυτό σημειώνονται δραματικές αποκλίσεις όχι μόνον μεταξύ των δημοκρατικών αντιμνημονιακών δυνάμεων, αλλά και εντός τους, έτσι όμως μειώνονται οι πιθανότητες σύγκλισης σε minimum πρόγραμμα.
- Κυριαρχεί ασάφεια ως προς τα αίτια και το νόημα της μετανάστευσης των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, η εκλογική του έκλειψη οφείλετε όχι τόσο στην απώλεια των επίκτητων σοσιαλδημοκρατικών χαρακτηριστικών όσο στην απώλεια των πατριωτικών, εκείνων που οφείλονται σε ένα περισσότερο μπααθικό παρά σοσιαλδημοκρατικό DNA.
- Όπως έχει ήδη παρατηρηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ τείνει προς την βαθμιαία υιοθέτηση πολυσυλλεκτικών χαρακτηριστικών που θυμίζουν το ΠΑΣΟΚ της αρχικής περιόδου, η μοίρα ενός πολυσυλλεκτικού κόμματος είναι να υποκαθιστά τα μετωπικά σχήματα. Το συνεκτικό υλικό, για εκείνο το ΠΑΣΟΚ, ήταν ο πατερναλισμός του Ανδρέα Παπανδρέου, αν ο ΣΥΡΙΖΑ ακολουθήσει παρόμοιο δρόμο, θα μπορέσει, αφ’ ενός ο Αλέξης Τσίπρας να παίξει ανάλογο ρόλο και αφ’ ετέρου, θα μπορέσει ο ΣΥΡΙΖΑ -,που ανέβαλε το προγραμματικό του συνέδριο, να αφομοιώσει την όποια πολιτική επιλογή σε συνθήκες πολλαπλής πίεσης.
- Αν ισχύει το προηγούμενο, ποιες οι πιθανότητες να υπάρξει σχηματισμός μετώπου σε προγραμματική βάση προεκλογικά; Με άλλα λόγια όσο αυξάνει η πολυσυλλεκτικότητα του ΣΥΡΙΖΑ τόσο μειώνεται η προοπτική του Μετώπου. Αντίθετα όσο θα αυξάνει την ομοιογένεια του και θα προσδιορίζει ρεαλιστικά τα όρια της επιρροής του σαν ένα μαζικό πλέον κόμμα με αριστερά χαρακτηριστικά που αρμόζουν στο σήμερα, τόσο θα αυξάνει ο ηγεμονικός του ρόλος μέσα στην κοινωνία και η δυναμική του στην κατεύθυνση της συγκρότησης Μετώπου πατριωτικής σωτηρίας.
Τα προαναφερθέντα προβλήματα όχι μόνον δεν αναιρούν την ιστορική αναγκαιότητα του Μετώπου, αντίθετα σκιαγραφούν τις απαιτούμενες αλλαγές και τα προβλήματα της σύγκλισης των ετερογενών δυνάμεων που συγκροτούν την ευρεία κοινωνική πλειοψηφία των δυνάμεων που αντιτίθενται στα μνημόνια («κατακερματισμένη» κατά την έκφραση του Ν. Κοτζιά).
Ξαναγυρνώντας στο ΕΑΜικό προηγούμενο παρατηρούμε ότι η επιτυχία του ήταν ευθέως ανάλογη της αυτοσυγκράτησης του ΚΚΕ από τον εγκλωβισμό του στην κλασική κομμουνιστική αφήγηση, ως αρνητικό παράδειγμα ο Δεκέμβρης του 44 ήταν ακριβώς αυτό.
Θα μπορέσει άραγε η αριστερά του σήμερα, να αποδεσμευτεί από τα φαντάσματα της, να αποσύρει το βλέμμα της από το καλειδοσκόπιο των καθιερωμένων αφηγήσεων για να αντιμετωπίσει κατάματα προβλήματα και ερωτήματα όπως τα παραπάνω;
charitosm Μάρκος Χαρίτος 